ქვახვრელის ტერიტორიაზე არსებული უძველესი ციხე-ქალაქი ,,უფლისციხე"

                              
                                   

                                                                                               საიდან მომდინარეობს სახელი “უფლისციხე”? 

              უფლისციხე ადგილობრივ ტომთა ბელადის უფლის სადარის რეზიდენციას წარმოადგენდა ასე იმიტომ უწოდებდნენ, რომ ტომის ბელადს დიდი ძალაუფლება ჰქონდა. სახელწოდებაც აქედან მომდინარეობს. უფლის სადარის ციხე, ანუ შემოკლებით უფლისციხე.
სახელი უფლისციხე ჯერ კიდევ კერპთაყვანისმცემლობის დროს ეწოდა, ამიტომ ტომის ბელადის უფლის სადარობა, ძალაუფლების აღმნიშვნელი ტერმინია და არა რელიგიურის.

                                            უფლისციხეს უკავშირდება ლეგენდა...

ლეგენდის მიხედვით უფლისციხე მონების მიერ არის აგებული. მონას წერაქვს აძლევდნენ, რომლის ნახევარი რკინით იყო დაფარული რითაც გამოქვაბულებს გამოკვეთდნენ და მეორე ნახევარი კი ოქროთი. მონას ისე უნდა ემუშავა, რომ უბრალო ლითონი გაეცვითა, რის შემდეგაც საჩუქრად თავისუფლებას და ძვირფას ლითონს ანუ ოქროს იღებდა.

ეს, რა თქმა უნდა ლეგენდაა, რადგან მუშას ამდენ ოქროს ხელში არავინ არ ჩაუგდებდა. თუმცა ორი რამ ნათლად იკვეთება ერთი ის თუ რამხელა შრომა ჩაიდო ქალაქის გამოსაკვეთად და მეორე ის, რომ საქართველოში ოქროს მართლაც მოიპოვებდნენ და ოქროს საწმისის ლეგენდა უკვე განყენებული აღარაა.

ქრისტიანობის სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადების შემდეგ, უფლისციხეში საქალაქო ცხოვრება დაქვეითდა, თუმცა ის მაინც უძლიერეს ციხე-სიმაგრედ დარჩა.

უფლისციხე დაკავშირებული იყო აბრეშუმის გზასთან, რომელიც აქ გადიოდა. მთელ სიგრძეზე დღესაც ეტყობა ბორბლიანი ტრანსპორტის კვალი.

უფლისციხეში კვერნაქის ქედიდან გამოყვანილი იყო წყალსადენი ციხე წყალს გვირაბის მეშვეობით მტკვრიდან იღებდა.

                       

            როგორ ხდებოდა უფლისციხის წყლით მომარაგება?

წყალს ორგვარად იმარაგებდნენ, ძირითადად კი, კვერნაქის მთიდან. აქედან 6 კმ-ზე წყაროა, საიდანაც წყალი თიხის მილებით ქალაქამდე გაჰყავდათ. ეს, რომ არ გასჭირვებოდათ, ჩვენი წინაპრები თიხის მილებს შორის გზადაგზა აუზებს აყოლებდნენ, წყალი რომ შეგროვილიყო და თვითდინებით მოსულიყო აქამდე. თუ მტერი ქალაქს ალყას შემოარტყავდა თიხის მილს რა თქმა უნდა, იოლად დააზიანებდა, ამ შემთხვევაში წყალზე გამავალი საიდუმლო გვირაბიც ჰქონდათ. საიდუმლო იმიტომ, რომ მაშინ მდინარე მტკვარი ისე არ იშლებოდა, როგორც დღეს იგი უშუალოდ ეკვროდა კლდეს, თანაც ისე რომ ფარავდა გვირაბის შესასვლელს. მტრისათვის გაურკვეველი იყო, იქ რეალურად რამე არსებობდა თუ არა.

მიმდებარე კვენაქის მთაზე ძველი წელთაღრიცხვით მე-4 საუკუნიდან საქარავნე გზა გავიდა. ეს გზა ინდოეთში იწყებოდა და გრძელდებოდა შავ ზღვამდე. ანტიკურ ქართლში ყველა ქალაქი: ურბნისი, გორი, უფლისციხე, კასპი, მცხეთა მდინარე მტკვრის ხელმარცხნივ არის განთავსებული. აქ გამავალი საქარავნე გზა თვითონვე განაპირობებდა მის გარშემო ქალაქების თავმოყრას რასაც ვერ ვიტყვით მტკვრის მარჯვენა სანაპიროზე. ის მხარე მოშორებული იყო მსოფლიო მიმოსვლის პროცესებისაგან და საქალაქო მშენებლობისათვის პირობებიც არ გახლდათ. როგორც კი საქარავნე გზა ხელმარცხნივ გავიდა იმ მხარემ უმალ დაკარგა დანიშნულება.

                                რამდენი გამოქვაბულია უფლისციხეში?

ძველად, ანტიკურ პერიოდში, აქ დაახლოებით 700-მდე გამოქვაბული იყო. დღესდღეობით 150 გამოქვაბულია შემორჩენილი. გამოქვაბულების დაზიანების მიზეზი სხვადასხვა გახლდათ ერთი მიზეზი ის არის, რომ ქანი, რ რაშიც ქალაქია გამოკვეთილი ძალიან რბილია, ქარი და წვიმა, გარკვეულწილად ცვეთს მას. მეორე და უმთავრესი კი მიწისძვრები გახლავთ, ეს ადგილი საერთოდ სეისმური რეგიონია.
1920 წელს გორის შემოგარენში ძლიერი მიწისძვრა იყო, რამაც უფლისციხის კომპლექსი ნაწილობრივ დააზიანა.

უფლისციხეში იყო თამარის დარბაზიც…

უფლისციხეში ძველი წელთაღრიცხვით პირველი ათასწლეულის დასაწყისიდან, ჩვენი წინაპრები იწყებენ მუშაობას დარბაზების გამოსაკვეთათ.

თამარის დარბაზს ეს სახელი თამარ მეფის საპატივსაცემოდ დაარქვეს, თუმცა თამარს აქ არასოდეს უცხოვრია. დარბაზი თავდაპირველად განკუთვნილი იყო წარმართული ხანის საზეიმოსაკულტო ცერემონიისთვის. დარბაზის ჭერს შუაში შედგმული ჰქონდა კლდეში გამოკვეთილი ორი სვეტი, რაც დღეს აღარ არსებობს მოგვიანებით ჩრდილოეთ ნაწილში მარანი გაუკეთებიათ.

                                           

     ვისი სახელობის არის  უფლისციხის ეკლესია ?

უფლისციხეში არის წმიდა გიორგის სახელობის ბიზანტიური სტილის სამნავიანი ბაზილიკა. ეკლესია ათი წელია, რაც მოქმედია. მღვდელი შაბათ-კვირას მოდის და ტარდება წირვა-ლოცვა. ღვთისმსახურებას, ძირითადად, ადგილობრივი ხალხი ესწრება (ქვახვრელისა და უფლისციხის მოსახლეობა).

ეეკლესია ყოველგვარი საძირკვლის გარეშე კლდეზეა აგებული და 1920 წლის მიწისძვრას გაუძლო. ამბობენ, რომ მშენებლობაში კვერცხის გულსაც იყენებდნენ, რაც კედლებს სიმტკიცეს აძლევს. ტაძარი ბევრჯერაა დაზიანებული და შეკეთებული.

ეკლესიის გარეთ შესაწირი ქვევრებია. ოჯახში ბავშვი რომ იბადებოდა, ღვინოს ქვევრში ასხამდნენ და როცა მას 16 წელი შეუსრულდებოდა ეკლესიაში მოჰქონდათ და ქვევრსაც აქვე ტოვებდნენ.

გვირაბი უფლისციხის ერთ-ერთ შესასვლელს წარმოადგენდა. იგი კლდეშია ნაკვეთი 41 მეტრია სიგრძეში და 3 მ მისი საშუალო დიამეტრია. Dძველი წელთაღრიცხვით 5-6 საუკუნეებშია გამოკვეთილი.

ერთ დროს დიდებული ციხე-ქალაქი დღეს ღია ცის ქვეშ არსებული მუზეუმია.